Alweer enkele jaren geef ik met veel plezier les aan masterstudenten Architectuur van ArtEZ Arnhem. Mijn rol is om ze in het eerste jaar van de master kennis te laten maken met het Nederlandse landschap. Immers ook voor architectuurstudenten is het landschap, het water, de bodem de basis voor elke ingreep. Of dat zou het in ieder geval moeten zijn. Hoogtepunt van de lesmodule is de fietsexcursie door de IJsselvallei, waarbij we bij de Empese en Tondenseheide afstappen en een stevige wandeling maken door het natuurgebied. Dit najaar gebeurde er iets bijzonders.

Onderdeel van de wandeling is een schetsmoment. Ik vraag de studenten om 20 minuten stil te zijn en met pen of potlood vast te leggen wat ze zien en horen. Waarom? Je hebt stilte nodig om te kunnen luisteren. Je hebt stilte nodig om werkelijk te kunnen zien. Je hebt stilte nodig om ruimte te maken in je hoofd. En die stilte ontstond. En daarmee ontstaat er iets moois; ‘een magisch moment’ zoals een student me toevertrouwde bij de eindbeoordeling enkele weken later. Een moment van betekenis, voor nu en voor later.

Op 9 oktober j.l. ben ik geïnterviewd voor het programma ‘Wat houdt ons tegen?’ van omroep HUMAN. Onderwerp was de vernatting van het veen, waarom gebeurt dat nog niet op grote schaal in Nederland? Om die vraag goed te kunnen beantwoorden moeten we eerst weten hoe het watersysteem werkt, aan welke rode knoppen kunnen we al dan niet draaien? Voor een goede uitleg van de specifieke Friese situatie is in 2023 het veenmobiel gemaakt. Het ‘geabstraheerde model op aanhangwagentje’ toont de landschappelijke doorsnede van Drents Plateau tot Waddenzee – de Friese badkuip – en laat zien hoe het grondwater beweegt en op zoek gaat naar het laagste punt.

De huidige praktijk van het Friese waterbeheer is dat miljoenen m3 grondwater in hoog tempo via gemalen worden afgevoerd richting de Waddenzee. Kwelwater van hoge kwaliteit, dat er tientallen jaren over heeft gedaan om te dagzomen in de diepe veenpolders, ligt binnen twee weken in zee. Is dit verstandig in het licht van steeds grotere weersextremen met langere periodes van droogte? Of kunnen we het water beter langer vasthouden, zodat het veen in het Lage Midden van Fryslân nat blijft, bodemdaling wordt beperkt en de uitstoot van CO2 wordt verminderd? Een belangrijke bijvangst van het grootschaliger vasthouden van het neerslagoverschot in het Lage midden (en daarmee een hogere grondwaterspiegel) is het ontwikkelen van tegendruk in het gehele Friese grondwatersysteem. Dit voorkomt wegzijging en verdroging in het zandgebied, op de flanken van het Drents Plateau en op termijn ook in de kleischil.

Kortom, een vollere badkuip biedt kansen op een klimaatbestendiger Fries landschap met aangepaste vormen van landgebruik, een hogere belevingswaarde, een betere waterkwaliteit en meer ruimte voor biodiversiteit. Wat houdt ons tegen?!

De uitzending van HUMAN over veenweidegebieden vindt plaats op donderdagavond 21 november a.s. om 21.00 uur op NPO2.

Het veenmobiel is gemaakt met het prijzengeld van de Anita Andriesenprijs 2021 en met steun van Wetterskip Fryslân en het Ministerie van Binnenlandse Zaken.