De Veenmobiel is een schematische reliëfkaart van Fryslân op een aanhangwagen, waarin de hoogteverschillen tussen Waddenzee, de noordelijke kleischil, het veengebied en de hogere zandgronden als model te herkennen zijn. De beweging van het grondwater tussen de gebieden is af te lezen aan waterbakken die aan de voorzijde met elkaar zijn verbonden. Door aan rode kranen (‘de doorlatendheid van de bodem’) te draaien, zijn verschillende scenario’s te simuleren. Wat gebeurt er in de huidige situatie, waarbij water zo snel mogelijk wordt afgevoerd? En wat is het effect als we water langer vasthouden en bergen in de diepe veenpolders? Aan welke knoppen kunnen we draaien?
In de huidige situatie heeft de diepe ontwatering van het Lage Midden, het Friese veengebied, een aanzuigende werking op de zoete grondwaterstroom vanaf het Drents Plateau en – bij voortgaande bodemdaling – uiteindelijk ook op de zoute grondwaterstroom vanuit de Waddenzee. Door met name gebiedseigen water vast te houden in de diepe veenpolders sla je twee vliegen in een klap; je kunt het neerslagoverschot uit het winterhalfjaar als voorraad gebruiken voor de steeds drogere zomers (minder grote afhankelijkheid van inlaat uit IJsselmeer) en er ontstaat tegendruk in het gehele grondwatersysteem. Door de tegendruk kan verdroging op de flank van het Drents Plateau worden beperkt, evenals de aanzuigende werking op het zilte grondwatersysteem.
In eendrachtige samenwerking met wijlen landschapsarchitect Jandirk Hoekstra (HNS-landschapsarchitecten) en waterschapsmedewerker Jan van Rijen – en inhoudelijk begeleid door grondwaterdeskundige Johan Medenblik (Van Hall Larenstein) – is de veenmobiel stap voor stap ontwikkeld en gebouwd door de Reuringdienst in Eindhoven.
De Veenmobiel is een vervolg op het veenatelier dat in het culturele-hoofdstadjaar 2018 onderdeel was van de manifestatie Places of Hope in Leeuwarden. Dit initiatief won in 2021 de provinciale Anita Andriesenprijs. Het bijbehorende prijzengeld is gestoken in de Veenmobiel, waaraan ook het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Wetterskip Fryslân hebben bijgedragen. Op 15 februari 2023 is de veenmobiel gedemonstreerd aan minister Hugo de Jonge en gedeputeerde Douwe Hoogland en symbolisch overgedragen aan de junior-dijkgraaf van het waterschap. De veenmobiel is verder toegelicht in het radioprogramma Vroege Vogels en in het HUMAN-programma ‘Wat houdt ons tegen?’ op NPO2.
De veenmobiel is te boeken voor een demonstratie via Wetterskip Fryslân. In 2023 en 2024 is de aanhangwagen al meer dan 50 keer voorgereden op scholen en bij congressen om zo met elkaar het goede gesprek te voeren over grondwater en landgebruik in tijden van klimaatverandering.
