Als vervolg op de winnende inzending MeerWaard! voor de E.O. Wijersprijsvraag 2019-2020, waarbinnen de Alblasserwaard een van de deelnemende regio’s was, zijn we met steun van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie ons verder gaan verdiepen in de mogelijkheden van een ‘ruilverkaveling 2.0’ voor de Binnenwaard. De Binnenwaard is het venige hart van de Alblasserwaard, waar veel maatschappelijke opgaven bij elkaar komen. Denk aan bodemdaling door oxidatie van het veen en de daarmee samenhangende uitstoot van CO2, toekomstbestendig waterbeheer, een goede waterkwaliteit en de zorg om biodiversiteit, mede in relatie tot stikstof. In het ontwerpende onderzoek stellen we ons de vraag of een kleinschalige herverkaveling een van de middelen kan zijn om het bodem- en watersysteem leidend te laten zijn voor het landgebruik. Allereerst is er door het bureau SteenhuisMeurs een historisch onderzoek gedaan naar de eerste ruilverkaveling in de Alblasserwaard; de grootste ruilverkaveling van West-Europa. Vervolgens zijn er talrijke keukentafelgesprekken gevoerd met boeren en natuurbeschermers om te inventariseren of er behoefte is aan een ‘waardenverkaveling’, waarbij op een bredere manier wordt gekeken naar de waarden en waardering van het landschap. Van de eerste fase is een video gemaakt door Visser Media uit Alblasserdam:
“De tijd van ‘het-zal-zo’n-vaart-niet-lopen’ is echt wel voorbij, als je nu omschakelt heb je nog de tijd, als je het over tien jaar moet doen heb je de tijd niet meer”, aldus een van de jonge boeren die wij spraken in de video. Hij ziet kansen om zich aan te passen, waarbij hij nadrukkelijk ook de vraag stelt of elke collega-boer, of beter gezegd elk bedrijfstype, nu wel op de goede plaats in het landschap zit, als je denkt vanuit een toekomstbestendig bodem- en watersysteem.
Anatomie van de WILG
Voor een mogelijke herverkaveling is een grondinstrument nodig met bijvoorbeeld een provinciale grondbank en een gebiedsfonds. De WILG (Wet Investering Landelijk Gebied) is daarbij het wettelijk kader, waarbij de provincie het bevoegd gezag is. Voor de tweede fase van ons onderzoek (december 2020 – juni 2023) werken we samen met het Kadaster en via een ‘Anatomie van de WILG’ willen we het wettelijk kader beeldend en begrijpbaar maken. Door een excursie naar gebiedsprocessen elders in Nederland – zoals Aldeboarn De Deelen in Friesland – waar ook de vraag naar een ruilverkaveling 2.0 speelt, proberen we het proces beter te begrijpen (wie pakt de regie, wie faciliteert en hoe?).
Wenszitting
De tweede fase zou kunnen resulteren in een ‘wenszitting’ in het gebied, waarbij we de toekomst van jonge boeren en de maatschappelijke meerwaarde van grond centraal stellen. De vraag is hoe we die maatschappelijke meerwaarde beter kunnen inbrengen in gebiedsprocessen, in nieuwe coalities, in een nieuwe ruimtelijke ordening wellicht, waarbij de maatschappelijke meerwaarde uiteindelijk ook tot uiting komt in de economische ruilwaarde van de grond. Boer Pieter van de Valk uit Ferwoude hield op de gebiedsbijeenkomst in Noordeloos, als afronding van de eerste fase, een inspirerend betoog over zijn idee voor een Grondcoöperatie Rijkdom; de boer blijft aan het roer, de burger participeert en economie en ecologie zijn meer in balans.
